Hoca Ahmed Yesevi, 1093 yılında Batı Türkistan’ın Sayram şehrinde doğmuş ve 1166 yılında vefat etmiş bir mutasavvıf ve şairdir. “Pîr-i Türkistan” lakabıyla bilinen Yesevi, tasavvufi marifetleri Buhara muhitinde edinmiş ve Türk dünyasının manevî hayatını etkilemiştir. Yesevi tarikatının kurucusu olarak bilinir.
Hayatı hakkında bilgilerimiz çok azdır, hakkındaki menkıbeler ise cildler dolduracak zenginliktedir. Kendisini bugün bile Şeyh Ahmed Yesevî’ye ve Yeseviliğe mensup sayan halk zümreleri Orta Asya’da mevcuttur. Ahmed Yesevi, İbrahim adında bir şeyh olan babasını yedi yaşında iken kaybetti. Ablasıyle birlikte, Türk geleneğinin Oğuz Han’ın başkenti olarak gösterdiği Yesi şehrine göçtüler. Burada ilk tasavvuf terbiyesini Arslan Babadan aldı.
Ahmed Yesevi’nin etkisi büyük olmuştur. Göçebeler gibi şehir halklarını ve okumuşları da manevî nüfuzu altına almıştır. Halis göçebe Türkmen muhitinde bu ulu Yeseviye tarikatı, beklenmeyecek hızla yayıldı. Seyhun kıyılarından Hârzem bozkırlarına, Asya sahralarına ulaştı. Moğol istilâsı ile Horasan, İran, Azerbaycan Türkleri arasına geçti. İlk fetihlerle birlikte Alp-erenler, Horasan Erenleri olarak Anadolu’ya girdi. 13. yüzyıl içinde Anadolu’da görülmeye başlayan Bektaşîlik, Babaîlik, Haydarîlik hep o millî Yesevîlik tarikatından çıkmış kollardır.
