Question

Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazların yönetiminin uluslararası bir komisyona bırakılmasını Türkiye’nin egemenlik hakları açısından değerlendiriniz.

Answer 1

Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Britanya İmparatorluğu, Fransız Cumhuriyeti, İtalya Krallığı, Japon İmparatorluğu, Yunanistan Krallığı, Romanya Krallığı ve Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı (Yugoslavya) temsilcileri tarafından imzalanmış bir barış antlaşmasıdır. Bu antlaşma ile Türk Kurtuluş Savaşı’nın askeri zaferi uluslararası alanda tanınmış ve Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ve egemenliği kabul edilmiştir.

Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazlarla ilgili hükümler şunlardır:

• Boğazlar başkanı Türk olan Uluslararası Boğazlar Komisyonu tarafından yönetilecektir. Bu komisyon, sözleşmeye taraf olan devletlerin temsilcilerinden oluşacaktır.
• Boğazların her iki yakasında askerden arındırılmış bölge bulundurulacaktır. Bu bölgede Türk askerleri bulunmayacak, ancak polis gücü sağlanacaktır.
• Boğazların güvenliği Milletler Cemiyeti’nin sorumluluğunda olacaktır. Barış zamanında, bayrak ve yük ne olursa olsun, hiçbir işlem olmaksızın Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş tam özgürlüğünden yararlanılacaktır. Savaş zamanında ise Karadeniz’e kıyısı olan devletlerin savaş gemilerinin geçişine izin verilecektir.

Bu hükümleri Türkiye’nin egemenlik hakları açısından değerlendirmek gerekirse, şu noktaları belirtmek mümkündür:

• Boğazların yönetiminin uluslararası bir komisyona bırakılması, Türkiye’nin egemenlik haklarının sınırlandırılması anlamına gelmektedir. Çünkü bu durumda Türkiye, kendi toprakları üzerinde tam kontrol sahibi olamamakta ve yabancı devletlerin etkisine maruz kalmaktadır.
• Boğazların askersizleştirilmesi de Türkiye’nin egemenlik haklarının zayıflatılması demektir. Çünkü bu durumda Türkiye, kendi güvenliğini sağlayamamakta ve boğazlara yönelik bir saldırıya karşı savunmasız kalmaktadır.
• Boğazların güvenliğinin Milletler Cemiyeti’ne bırakılması ise Türkiye’nin egemenlik haklarının güvence altına alınması anlamına gelmektedir. Çünkü bu durumda Türkiye, boğazlara yönelik bir saldırı olursa Milletler Cemiyeti’nin ve özellikle İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya’nın garantisi altında olmaktadır.

Bu bilgilerden anlaşıldığı gibi, Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazların yönetiminin uluslararası bir komisyona bırakılması, Türkiye’nin egemenlik hakları açısından hem olumsuz hem de olumlu yönleri olan bir karardır. Bu kararın olumsuz yönleri daha sonra 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile giderilmiştir.