Question

İkta Sistemi Nedir? İkta Sisteminin Sağladığı Faydalar Nelerdir?

Answer 1

İkta sistemi, bazı İslam devletlerinde uygulanan ve devlete ait olan toprakların gelirlerinin veya vergilerinin devlete hizmet yapan kişilere verilmesi sistemidir. Bu sistem ile devlet hazineden para almadan büyük ve güçlü bir ordu oluşturmuş, üretimin sürekliliği ve artışı sağlanmış, devlet otoritesi en uzak bölgelere kadar yayılmıştır. Ayrıca ikta sistemi sayesinde tarımsal faaliyetlerin devamlılığı ve toprakların güvenliği garanti altına alınmış, göçebe halkların yerleşik düzene geçiş yapmasına katkı sağlanmıştır.

İkta sistemi Hz. Muhammed ve sonrasındaki halifeler döneminde ortaya çıkmış, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular ve Osmanlılarla devam etmiştir. İlk uygulandığı Türk devleti Büyük Selçuklu, ilk uygulamaya alan kişi ise Nizamülmülk’tür. Osmanlı’da tımar sisteminin temelleri ikta ile atılmıştır. İkta toprağı verilen kişiye mültezim denir. İkta sahipleri topraklarını başkasına satamazlar ve toprağın güvenliği ile tarımsal devamlılığı sağlayamayan kişilerden toprak geri alınır. İkta sistemi II. Mahmut zamanında kaldırılmıştır

İkta Sisteminin Özellikleri

• İkta sisteminin anlaşmasını sağlayacak en önemli özellik, hükümdara ait topraktan elde edilen gelirin, hizmet bedeli olarak askeri ve devlet memuru sınıfına verildiğidir.
• Devlete olan hizmetlerine karşılık verilen toprakların, bir elde uzun müddet kalması halinde, ikta sahipliği babadan oğula devredilebilirdi.
• Toprak kullanımını üzerine alan ikta sahipleri ve halk ilişkileri bir takım kanunlar ile koruma altında tutulurdu.
• İkta sisteminde topraktan gelen gelirin tutarı da hizmetin kalitesine ve ehemmiyetine göre farklılık göstermekteydi.
• Toprak şahsi istekler ya da çıkarlar doğrultusunda ikta sahibi tarafından devredilemez ve satılamazdı.
• İkta sisteminde denetleme söz konusuydu ve bu görev kadılara aitti.
• Hizmet bedeline konu olan toprağın ikta sahibi tarafından boş bırakılması halinde toprak devlet tarafından ikta sahibinin üzerinden alınırdı.

İkta Sisteminin Faydaları

• Bu sistemin en büyük artılarından biri, devletin asker yetiştirmeye ek bütçe ayırmak zorunda kalmamasıydı. Devlete hizmetlerinin yanı sıra, hizmet karşılığında toprak ve topraktan elde edilen gelirleri alan ikta sahipleri aynı zamanda asker de yetiştirmek zorundaydılar. Bu da devleti maddi açıdan sorumluluktan kurtarmış oluyordu.
• İkta sistemiyle birlikte devlet erbabının otoritesi güçlenmiştir.
• İkta sahiplerinin toprağı boş bırakmaması zorunluluğuyla birlikte ülkedeki toprakların daimi bir döngü içerisinde işlenmesi sağlanıyordu ve doğal olarak tarımda da verimlilik söz konusuydu.
• Toprakların ve topraktan elde edilen gelirlerin devlete hizmet eden sınıflara maaş olarak verilmesi sayesinde, devlet maaş hususunda da sıkıntı yaşamamış oluyordu.
• İkta sistemi sayesinde topraklardan verim elde edilmiş ve askeri alanda büyüme gözlemlenmiştir.