Türk Boylarının Tamgaları, Türklerin çeşitli boylarının çeşitli amaçlarla oluşturup kullandıkları simgelerdir. Tamgalar, hayvan, eşya, silah ve hububat gibi maddi varlıkların üzerine vurulduğu gibi, mezar taşları, halılar, keçeler ve kilimler gibi kültürel ürünlerde de kullanılmıştır. Tamgalar, Türk boylarının kimliklerini, kökenlerini, akrabalık ilişkilerini ve sosyal statülerini belirlemek için bir iletişim aracı olarak işlev görmüştür. Tamgaların tarihsel kökeni çok eskilere dayanmakta olup, Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar ve Selçuklular gibi Türk devletlerinde görülmüştür. Oğuz Boylarının Tamgaları ise Divanü Lugati’t-Türk adlı eserde Kaşgarlı Mahmud tarafından listelenmiştir
-
Kınık
-
Kayığ
-
Bayundur
-
Iwa (Yıwa)
-
Salgur
-
Afşar
-
Begtili
-
Bügdüz
-
Bayat
-
Yazgır
-
Eymür
-
Каrabölük
-
Аlkabölük
-
İgdir
-
Üregir (Yüregir)
-
Tutırka
-
Ulayundluğ
-
Tüger
-
Beçenek
-
Çuvaldar
-
Çepni
-
Çarukluğ
Yazıcızāde ʿÂlì'nin, Tevārih-i Āl-i Selçuḳ adındaki eserinde Oğuz boyları;
Sağ Kol;
Gün Ḫan, Ay Ḫan, Yılduz Ḫan
Ḵayı, Bayat, Yazur, Döger, Ușar (Avşar), Ḳayzıḳ (Kızık), Alḳaövli, Ḳaraövlü, Davdarḡa (Dodurğa), Yaparlu, Bigdeli, Ḳarḳın.
Sol Kol;
Gök Ḫan, Ṯaḳ Ḫan, Dingiz Ḫan
Payındur (Bayındur), Becene (Biçene), Salur, İgdür, Bügdüz, Çavundur, Cibini (Çepni), Alayundlu, Evdagir (Üregir), Yıva, Ḳınuḳ.
Anadolu’da bugünkü söylenişe göre Oğuz boylarının adları:
Boz-oklar: Kayı, Bayat, Kara-Evli, Ak-Evli, Yazır, Döğer, Dodurğa, Avşar, Kızık, Beğ-Dili, Karkın.
Üç-oklar : Bayındır, Peçenek (Beçenek), Çavundur, Çepni, Salur (salır), Eymir, Alayuntlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Kınık.
Oğuz Boylarının Simgeleri
Damga-sembol (ongun) olarak sıkça kullanılan kartal, kudret ve kuvvetin temsilcisidir. Göksel hâkimiyeti, yükseklerde uçabildiği için yaratıcı’ya yakın oluşu ve insanlar arasında olan hadiseleri yaratıcı’ya haber verdiğine inanılması dolayısıyla kutsal sayılmıştır.
Ongunlar
Eski Oğuzca'da "Ongun" kelimesi "Totem" anlamındadır. L. Rásonyi'de Ongun'un Türkçe bir kelime olduğunu, Abdülkadir İnan, ise bu kelimenin moğolca kökenli olduğunu ifade eder. Bahaeddin Ögel'de, aslında Ongun sözü moğolcadır. Bunun Türkçesi "Töz"dür. Töz Türkçede "kök-menşe" anlamına geldiğini söyler. Oğuz destanlarına göre, her boyun bir kuş sembolü vardır. Bu kuşlar da genel olarak yırtıcı kuşlardan seçilmiştir. Moğol tarihçisi Reşideddin Fazlullah, bu kuşlara Ongon deyimini kullanmış ve bu suretle deyim günümüze kadar ulaşmıştır.
Ebulgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk eserine göre: Salur boyunun ki kartal, Dodurğa boyunun kızıl kartal, ve Kınık boyunun da ak kartal'dır. Kartal, Altay mitolojisinde en büyük Tanrı sayılan Ülgen'in yedi oğlundan biridir.
-
Kınık boyu : cürre karcığay, yani çakırdoğanın erkeği (Farsça cürre = kuşların erkeği)
-
Kayı boyu : sungur (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin'dir.), yani şahinlerin en büyüğü olan akdoğan'dır.
-
Bayındır boyu : laçin (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin'dir), gezgin şahin.
-
Yıva boyu : tuygun, yani yaşlı erkek çakırdoğan. Prof. Bazin Özbekçedeki karşılığını bulmuştur: kari erkek karcıyağ.
-
Salur boyu : bürgüt, yani kral kartal.
-
Afşar boyu : çure-laçin, yani erkek Bayağı doğan falco peregrinus.
-
Begtili boyu : bahri, yani pandion haliaetos, yani küçük balıkçıl kartal ya da balık-kartal.
-
Büğdüz boyu : italyu (tam olarak köpekleri alan anlamındadır), yani falco lanarius (Rusçada balaban), av için yetiştirilen dişi ya da kutsal doğan'dır.
-
Bayat boyu : ükü, yani grandük.
-
Yazır boyu : turumtay (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde çakır'dır.), yani bozdoğan (Falco columbarius aesalon).
-
Eymür boyu : adı bilinmeyen bu kuşa isperi, falco subbuteo, yani delicedoğan denebilir.
-
Karabölük boyu: küyenek sarı, yani küçük sarı kerkenez (küye’nin nek’le kısaltılmışı).
-
Alkaevli boyu : küyenek, yani kerkenez.
-
İğdir boyu : karcığay, falco columbarius, yani çakırdoğan.
-
Üreğir boyu : biku, yani gecekuşu.
-
Tudırka boyu: kızıl karcığay, yani kızıl çakırdoğan.
-
Ulayundluğ boyu : yağalbay, falco vespertinus, yani gece çakırdoğanı.
-
Tüger boyu : küçügen, yani kuzuların büyük çakırdoğanı.
-
Peçenek boyu : ala toğunak, lanius exubitor, yani haşarat yiyen boz saksağan'dır.
-
Çavuldur boyu : buğdayınık. Kononov’un bunu Humay olarak yorumlaması yanlıştır. Kırgız halkbiliminde yer alır. Adı buğdaykuşu olduğu düşünülür.
-
Çepni boyu : humay. Farsça hüma. Bu kez hatayı Ebulgazi Bahadur Han yapmıştır. Gerçekte ongun’ları kumay, yani kar çakırdoğanı'dır.
-
Çarukluğ boyu : sarı karcığay, yani sarı çakırdoğan.
