Question

9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 140 Cevapları - Evrensel İletişim Yayınları

Answer 1

4. ÜNİTE ÖN DEĞERLENDİRME

1. Günlük hayatta suyun katı, sıvı ve gaz hâlini biliyoruz. Dünya üzerinde suyun her üç hâlde de bulunmasının çevre ve canlılar için önemini araştırınız.

Suyun katı, sıvı ve gaz hâlini biliyoruz. Dünya üzerinde suyun her üç hâlde de bulunmasının çevre ve canlılar için önemi şunlardır:

• Suyun katı hâli olan buz, kutuplarda ve yüksek dağlarda bulunur. Buz, güneş ışınlarını yansıtarak dünyanın ısınmasını engeller. Ayrıca buzullar, birçok canlı türüne ev sahipliği yapar.
• Suyun sıvı hâli olan su, okyanuslarda, denizlerde, göllerde, akarsularda ve yeraltında bulunur. Su, canlıların yaşamsal faaliyetleri için vazgeçilmez bir kaynaktır. Su sayesinde bitkiler fotosentez yapar, hayvanlar beslenir ve boşaltım yapar, insanlar içer ve temizlenir. Su aynı zamanda birçok ekosisteme ve biyolojik çeşitliliğe de destek olur.
• Suyun gaz hâli olan buhar, atmosferde bulunur. Buhar, su döngüsünün devam etmesini sağlar. Su döngüsü sayesinde yağışlar oluşur ve yeryüzündeki su kaynakları yenilenir. Buhar ayrıca sera etkisine katkıda bulunarak dünyanın ısısını dengeler.

2. Havada bulunma yüzdesi en büyük olan iki gaz hangisidir? Bu gazları havadan nasıl elde edebiliriz? Araştırınız.

Havada bulunma yüzdesi en büyük olan iki gaz azot (N 2) ve oksijen (O 2)'dir. Havada bulunan gazların oranları şöyledir:

• Azot: %78.084
• Oksijen: %20.946
• Argon: %0.930
• Karbondioksit: %0.034
• Diğer gazlar: %0.006

Bu gazları havadan elde etmek için çeşitli yöntemler vardır. Bunlardan en yaygın olanı hava ayırma yöntemidir. Hava ayırma yönteminde, hava sıvılaştırılarak bileşenlerine ayrılır. Sıvılaştırma işlemi, havanın basınç altında soğutulması ve genleştirilmesi ile gerçekleştirilir. Sıvı hava, farklı kaynama noktalarına sahip olan gazların ayrılmasını sağlar. Örneğin, azotun kaynama noktası -195.8°C, oksijenin kaynama noktası -183°C’dir. Bu şekilde, sıvı hava fraksiyonel damıtma adı verilen bir işlemle kolonlarda ayrıştırılır. Sonuçta, havadaki azot, oksijen ve diğer gazlar elde edilir.

3. Oda koşullarında katı hâlde bulunan maddelere örnek veriniz. Neden sıvı veya gaz değil de katı hâlde bulunurlar? Sebebini araştırınız.

Oda koşullarında katı halde bulunan maddelere örnek vermek için metalleri ve ametalleri inceleyebiliriz. Metaller (civa hariç) oda koşullarında katı halde bulunur. Örneğin demir, alüminyum, bakır, altın, gümüş, çinko gibi metaller oda sıcaklığında katıdır. Ametaller ise her üç halde de bulunabilirler: katı, sıvı ve gaz. Örneğin oksijen, azot, hidrojen, klor gibi elementler saf halde iken oda sıcaklığında gaz halinde bulunur. Brom sıvı bir ametaldir. Karbon, fosfor, kükürt, iyot ise oda sıcaklığında katı halde bulunur.

Maddelerin oda koşullarında hangi halde bulunduklarını belirleyen faktör erime noktalarıdır. Erime noktası, bir maddenin katı halden sıvı hale geçtiği sıcaklıktır. Oda sıcaklığı genellikle 20-25°C arasında kabul edilir. Eğer bir maddenin erime noktası oda sıcaklığından yüksekse, o madde oda koşullarında katı halde bulunur. Eğer erime noktası oda sıcaklığından düşükse, o madde oda koşullarında sıvı veya gaz halde bulunur. Örneğin demirin erime noktası 1538°C’dir. Bu değer oda sıcaklığından çok yüksek olduğu için demir oda koşullarında katıdır. Oksijenin erime noktası ise -218.8°C’dir. Bu değer oda sıcaklığından çok düşük olduğu için oksijen oda koşullarında gazdır.

4. Günlük hayatta kullandığımız sıvı maddelere örnek veriniz. Bu sıvılar yere döküldüklerinde hepsi aynı hızla mı akarlar? Araştırınız.

Günlük hayatta kullandığımız sıvı maddelere örnek olarak şunları verebiliriz:

• Su
• Süt
• Çay
• Kola
• Zeytinyağı
• Sirke
• Şampuan
• Deterjan
• Parfüm
• Benzin

Bu sıvılar yere döküldüklerinde hepsi aynı hızla akamazlar. Çünkü sıvıların akışkanlıkları farklıdır. Akışkanlık, bir sıvının hareket etmeye karşı gösterdiği dirençtir. Akışkanlık ne kadar yüksekse, sıvının akması o kadar zor olur. Akışkanlık ne kadar düşükse, sıvının akması o kadar kolay olur. Örneğin zeytinyağı suya göre daha yüksek akışkanlığa sahiptir. Bu yüzden zeytinyağı yere döküldüğünde suya göre daha yavaş akar.

5. Su sıvısının buharlaşması için kaynaması gerekir mi? Buharlaşma ve kaynama nedir? Açıklayınız.

Hayır, su sıvısının buharlaşması için kaynaması gerekmez. Buharlaşma, herhangi bir sıcaklıkta yüzeyde olan sıvı moleküllerinden kinetik enerjisi yüksek olan taneciklerin, tanecikler arası çekim kuvvetini yenerek sıvı halden gaz hale geçebilme olayına verilen isimdir. Kaynama ise, sıvının belirli bir sıcaklığa ulaştığında tüm hacminde buhar kabarcıkları oluşturması ve bu kabarcıkların yüzeye çıkarak patlaması olayıdır. Buharlaşma hızı sıcaklık arttıkça artar. Buharlaşma hızı, kaynama noktasında en yüksek değere ulaşılır.

6. Meteoroloji haberlerini izleyerek gerçek ve hissedilen sıcaklık kavramlarının ne anlama geldiklerini araştırınız.

Gerçek ve hissedilen sıcaklık kavramları şu anlama gelmektedir:

• Gerçek sıcaklık, bir maddenin sahip olduğu sıcaklık değerinin ta kendisidir. Gerçek sıcaklık o an ölçülen termometrede gösterilen sıcaklıktır. Gerçek sıcaklık belirli bir yükseltide ölçülen sıcaklıktır.
• Hissedilen sıcaklık ise, o maddeye dokunulduğunda veya o maddeyle bir şekilde etkileşime geçildiğinde hissettiğimiz sıcaklık değeridir. Hissedilen sıcaklık ise dışarı çıktığımızda gerçek sıcaklıktan biraz da olsa sapma gösterilen hissettiğimiz sıcaklıktır. Hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklık, nem, güneş ve rüzgar hızından yararlanılarak hesaplanan değerdir. Bağıl nem oranı arttıkça hissedilen sıcaklık genellikle artar.

7. Maddenin gaz hâlinin genel özellikleri nelerdir? Araştırınız.

Maddenin gaz halinin genel özellikleri şunlardır:

• Maddenin gaz hâli diğer hallere göre en düzensiz hâldir.
• Tanecikler arası boşluk çok fazladır.
• Katı ve sıvıya göre yoğunluğu düşüktür.
• Tanecikler arası çekim kuvveti yok denecek kadar azdır.
• Gaz maddeler sıkıştırılabilirler.
• Akışkandırlar.
• Tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi yaparlar.
• Belirli bir şekli ve hacimleri yoktur. Bulundukları kabın hem şeklini hem de hacmini alırlar.
• Tanecikleri esnek çarpışmalar yapar. Çarpışma sonucunda kinetik enerji kaybı olmaz.

8. Maddenin dördüncü hâli olan plazma hâlinin genel özellikleri nelerdir? Araştırınız.

Maddenin dördüncü hâli olan plazma hâlinin genel özellikleri şunlardır:

• Plazma, bir gazın enerji verilerek iyonlaştırılmasıdır. İyonlaştırmak elektronlarla atom çekirdeği arasındaki bağın koparılmasıdır. Plazmada iyonlar (elektronu koparılmış atomlar) ve serbest elektronlar birbirlerinden bağımsız hareket eder.
• Plazma, evrende maddenin en yaygın şekilde görülen hâlidir. Güneş, yıldızlar, yıldızlar arası gaz bulutları, kuyruklu yıldızların kuyruğu plazma örnekleridir.
• Plazma, yüksek sıcaklık ve enerji yoğunluğuna sahiptir. Plazma halinde kimyasal tepkimeler gaz halindekine göre daha hızlı gerçekleşir.
• Plazma, yüklü parçacıklardan oluştuğu için elektrik alandan ve manyetik alandan etkilenir. Ayrıca iletkendir, elektriği iyi iletir. Oysa gazların çoğu yalıtkandır, elektriği iyi iletmez.
• Plazma, tıpkı gaz gibi belirli bir şekli ve hacmi yoktur. Bulundukları kabın hem şeklini hem de hacmini alırlar.
• Plazma, tanecikleri esnek çarpışmalar yapar. Çarpışma sonucunda kinetik enerji kaybı olmaz.
• Plazma, hareket ettikleri için manyetik alan oluşturabilirler. Manyetik alanda hapsedilebilirler. Manyetik alana maruz bırakıldığında ipliksi ya da katmanlı şekiller oluşturabilir.