Question

Atmosferde ozon azalımı ile hava kirliliği arasında nasıl bir ilişki vardır?

Answer 1

Atmosferde ozon azalımı ile hava kirliliği arasında nasıl bir ilişki vardır sorusunun cevabı şöyledir:

• Atmosferde ozon azalımı, ozon tabakasının incelmesi veya delinmesi olarak da bilinir. Ozon tabakası, yeryüzüne zararlı olan ultraviyole ışınlarının büyük bir kısmını süzerek canlı hayatını korur. Ozon azalımına neden olan başlıca kirleticiler kloroflorokarbon (CFC) gazlarıdır. CFC gazları yüksek enerjili güneş ışınları ile karşılaştıklarında ozon moleküllerini parçalarlar. Parçalanan ozon atomları nedeniyle stratosfer tabakası içerisindeki ozonun yoğunluğu azalır ve güneş radyasyonunun zararlı etkilerinin yeryüzüne kadar ulaşmasına neden olur.
• Hava kirliliği ise troposfer tabakasında meydana gelen ve havanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini bozan kirleticilerin varlığıdır. Hava kirliliğine neden olan başlıca kirleticiler sülfür dioksit (SO 2 ), azot oksitler (NO x ), karbon monoksit (CO), kurşun (Pb), hidrokarbonlar (HC), partikül maddeler (PM) ve ozondur (O 3 ). Bu kirleticilerin çoğu yanma kaynaklı olup fosil yakıtların yakılması, sanayi tesisleri, termik santraller ve motorlu araçlar tarafından atmosfere salınırlar. Ayrıca tarımsal ilaçlama ve gübreleme, orman yangınları, volkanik patlamalar ve bitki artıklarının çürümesi gibi doğal süreçler de hava kirliliğine katkıda bulunurlar.
• Atmosferde ozon azalımı ile hava kirliliği arasında hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişki vardır. Doğrudan ilişki şöyledir: Troposferdeki bazı kirleticiler (örneğin NO x , HC) stratosfere ulaştıklarında ozon moleküllerini parçalayarak ozon azalımına katkıda bulunurlar. Stratosferdeki ozon azaldıkça troposfere daha fazla ultraviyole ışın girmekte ve bu da troposferdeki bazı kirleticilerin (örneğin O 3 ) oluşumunu arttırmaktadır. Dolaylı ilişki ise şöyledir: Stratosferdeki ozon azaldıkça yeryüzüne daha fazla ultraviyole ışın gelmekte ve bu da insan sağlığına, bitkilere, hayvanlara ve ekosisteme zarar vermektedir. Bu zararlar sonucunda hava kirliliğinin etkileri de artmaktadır. Örneğin ultraviyole ışınlar insanlarda cilt kanseri, göz hastalıkları ve bağışıklık sistemi bozukluklarına neden olabilir. Bu hastalıklar hava kirliliğinin de tetiklediği solunum yolu hastalıklarıyla birleştiğinde daha ciddi sonuçlara yol açabilir. Benzer şekilde ultraviyole ışınlar bitkilerde fotosentezi azaltabilir, hayvanlarda üreme ve büyümeyi bozabilir ve ekosistemde biyolojik çeşitliliği azaltabilir.