Question

Tohumla üretimi zor ve zaman alıcı olan bir bitkinin vejetatif olarak çoğaltılabileceği yollar öneriniz. Bunlara günlük yaşamınızda karşılaştığınız bitkilerden örnekler veriniz.

Answer 1

Vejetatif olarak çoğaltılabilecek bir bitki, tohumla üretimi zor ve zaman alıcı olan bir bitkidir. Vejetatif üreme, bitkilerin kök, gövde veya yaprak gibi organlarını kullanarak yeni bireyler oluşturmasıdır. Bu organlar, ana bitkinin genetik materyalini taşıyan hücrelerden oluşur. Bu hücreler, mitoz adı verilen bir bölünme süreciyle çoğalır. Mitozda, hücre çekirdeği kendi kendini kopyalar ve iki yavru çekirdek oluşturur. Bu yavru çekirdekler, ana çekirdek ile aynı sayıda ve aynı tipte kromozom içerir. Kromozomlar, DNA adı verilen moleküllerden oluşur ve bitkinin kalıtsal özelliklerini belirler. Böylece, mitozla oluşan yeni hücreler, ana hücre ile aynı DNA’ya sahip olur. Vejetatif üreme ile oluşan yeni bitkiler de bu hücrelerden geliştiği için, ana bitki ile aynı kalıtsal yapıda olur.

Vejetatif üreme, doğal veya yapay yöntemlerle yapılabilir. Doğal vejetatif üreme, bitkiler insan müdahalesi olmadan doğal olarak büyüdüğünde ve geliştiğinde gerçekleşir. Bitkilerin doğal vejetatif üremeye izin veren önemli bir yeteneği, kök geliştirme yetenekleridir. Kök oluşumu yoluyla, yeni bitkiler bir ana bitkinin gövdelerinden, yapraklarından veya köklerinden filizlenebilir. Modifiye gövdeler genellikle bitkiler için vejetatif üremenin kaynağıdır. Bitki gövdelerinden kaynaklanan bitkisel bitki yapıları arasında rizomlar, yolluklar, soğanlar, yumrular ve soğanlar bulunur. Doğal vejetatif üreme ile çoğalan bitkilere örnek olarak şunlar verilebilir:

• Rizomlar: Rizomlar, tipik olarak yüzey boyunca veya toprağın altında yatay olarak büyüyen değiştirilmiş gövdelerdir. Bunlar proteinleri ve nişastaları depolar ve büyüdüklerinde yeni bitkiler olurlar. Örneğin, zencefil, nane, zambak ve eğrelti otu rizomla çoğalan bitkilerdir.
• Yolluklar: Yolluklar, toprak yüzeyinde yatay olarak büyüyen ince gövdelerdir. Uç kısımlarında tomurcuklar bulunur ve bu tomurcuklardan yeni bitkiler filizlenir. Örneğin, çilek , patates , ananas ve yonca yollukla çoğalan bitkilerdir.
• Soğanlar: Soğanlar, yeni bir bitkinin merkez sürgününde bulunan vejetatif olarak çoğalan organlardır. Soğanlar, etli, pul benzeri yaprak katmanlarıyla çevrili bir tomurcuktan oluşur. Bu yapraklar yeni bitki için yiyecek depolar. Örneğin, soğan , sarımsak , lale ve zambak soğanla çoğalan bitkilerdir.
• Yumrular: Yumrular, gövde veya köklerden gelişebilen vejetatif organlardır. Bir yumrunun tepesi yeni bir bitki filizi üretir. Örneğin, patates , havuç , şalgam ve yer elması yumruyla çoğalan bitkilerdir.

Yapay vejetatif üreme, insan müdahalesini içeren bir bitki çoğaltma türüdür. Bitkilerin cinsel olmayan yapılarını içerirken, cinsel üreme, cinsel organlarda gamet üretimi ve ardından döllenme yoluyla elde edilir. Bitkisel çoğaltma, genellikle gövdelerde ve yapraklarda bulunan meristematik dokuda ve ayrıca farklılaşmamış hücreleri bulabileceğimiz kök uçlarında gerçekleşir. Bunlar, yeni bitkinin hızlı ve yaygın birincil büyümesine neden olan mitozla bölünür. Yapay vejetatif üreme yöntemleri çok çeşitlidir. Bunlar: çelik, aşı, daldırma ve ayırma yöntemleridir. Yapay vejetatif üreme ile çoğalan bitkilere örnek olarak şunlar verilebilir:

• Çelik: Çelik, üretilecek bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir gövde, kök veya yaprak parçası ile yeni bir bitki oluşturma yöntemidir. Bu yöntemle çoğaltma çok çeşitli iğne yapraklı, yapraklı, herdem yeşil ve yaprağını döken süs bitkilerinde seralara sahip fidanlıklarda yıl boyu devam eder. Örneğin, gül , karanfil , begonya ve kaktüs çelikle çoğalan bitkilerdir.
• Aşı: Aşı, çoğaltılması istenilen bitkinin bir parçasını anaç olarak kullanacağımız başka bir bitki ile kaynaştırarak tek bir bitki olarak geliştirme yöntemidir. Bitkinin toprak üstü kısmını yani gövde ve dalları oluşturacak kısma kalem veya göz denir. Bunlardan kalem üzerinde birkaç uyur göz bulunan dal parçasıdır. Aşı ile çoğaltma genellikle meyve ağaçlarında kullanılır. Örneğin, elma , armut , erik ve kiraz aşıyla çoğalan bitkilerdir.
• Daldırma: Daldırma, çelikleri kolaylıkla köklenemeyen bitkilerde ve küçük çaplı üretimlerde bitkinin herhangi bir dalının ana gövdeden ayrılmadan toprak içinde köklendirilmesi yöntemidir. Daldırma yapılacak bitkinin dalları esnek ve kıvrılabilir nitelikte olmalıdır. Daldırma ile çoğaltma daha çok dış mekan bitkileri için söz konusudur. Örneğin, zakkum , altın çanak , leylak ve yasemin daldırma ile çoğalan bitkilerdir.
• Ayırma: Ayırma, kökleri kazık kök yapısında olmayan, birden fazla sürgün oluşturan iç ve dış mekan süs bitkilerinin kök kitlesinin bölünerek yeni bitkiler elde etme yöntemidir. Ayırma ile çoğaltma genellikle çok yıllık bitkilerde uygulanır. Örneğin, menekşe , papatya , lale ve nergis ayırma ile çoğalan bitkilerdir.