Osmanlı Devletini bulunduğu durumdan kurtarmak için bazı aydınların ortaya attıkları düşünce akımları şunlardır:
-
Osmanlıcılık: Dil, din, ırk ve mezhep gözetilmeksizin tüm Osmanlı halklarının hak ve ödevler bakımından eşit olduğunu savunan bir fikirdir. Bu fikir ortak bir vatan etrafında Osmanlı ulusu oluşturmayı amaçlamıştır. Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Kanun-i Esasi gibi yenileşme hareketlerinin arkasında bu fikir yatmaktadır.
-
İslamcılık (Ümmetçilik): Dünyadaki Müslümanlardan oluşan “İslam Birliği” meydana getirilmesini savunan bir fikirdir. Bu fikir Osmanlı Halifesi etrafında Müslüman milletleri birleştirmeyi hedeflemiştir. Mehmet Akif Ersoy ve II. Abdülhamit bu fikrin destekçileri arasındadır.
-
Türkçülük: Ural-Altay kavminden olan tüm milletlerin birleşmesini savunan bir fikirdir. Bu fikir imparatorluk anlayışından vazgeçip ulus-devlet anlayışına geçilmesini önermiştir. Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Mehmet Emin Yurdakul gibi aydınlar bu fikrin savunucularıdır.
-
Batıcılık: Avrupa’daki bilim ve teknolojideki gelişmeleri örnek alarak devletin modernleştirilmesini savunan bir fikirdir. Bu fikir Avrupa’daki sosyal, siyasi ve kültürel yeniliklerin de takip edilmesini istemiştir. Tevfik Fikret, Beşir Fuat, Servet-i Fünun akımı gibi aydınlar bu fikrin temsilcileridir.
-
Adem-i Merkeziyetçilik (Federalizm): Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesinin zayıflatılması ve yerel yönetimlere daha fazla yetki verilmesini savunan bir fikirdir. Bu fikir devletin dağılmasını önlemek için bölgelerin kendi kendilerini yönetmelerine imkan tanımak istemiştir.
