Question

Parantez nedir?

Answer 1

İşareti: [ ]  ( )  { }  ⟨ ⟩

Ayraç ya da parantez, Türkçede kullanılan noktalama işaretine denir. Yay, köşeli ve süslü parantez olmak üzere başlıca 3 çeşidi vardır. 

Cümle içinde kullanımı

Cümle içinde, cümlenin yapısı ile doğrudan ilgili olmayan açıklamalar yapılması amacı ile kullanılır. Cümle içinde bir sözcük ya da cümleden sonra yapılması uygun görülen açıklamalar ayraç içine alınır.

• Frank Cepra (1897-1991) Amerikalı bir film yönetmenidir. / Dolmabahçe Sarayı yapılana dek (1853) bütün Osmanlı Padişahları Topkapı Sarayı'nda oturmuştur.

Eşanlamdaki sözcükler, eş değerdeki tarihler ve rakamlar ayraç içinde gösterilir.

• İnsan ikrarından (sözünden), hayvan yularından tutulur. / Ormana ulaşmak için 45 mil (75 kilometre) daha gitmelisiniz.

Tiyatro yapıtları ve senaryolarda sahnede yapılacak hareketler ve ek açıklamalar ayraç içinde kullanılır.

• Ali - (silahını arkasında gizleyerek) Buyrun, nasıl yardımcı olabilirim? / Anahtar nerede? (Kilitte tıkırtılar)

Alıntı yapılan eser ve yazarları belirtmek amacı ile kullanılır.

• Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (M. Kemal Atatürk)

Alıntılarda, orijinal metinde belirtilmemiş sözcük veya bölümler eklenirken kullanılır.

• O (Ahmet) bizimle birlikteydi.

Bir söze alay veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır:

• Elbette sen korkusuz (!) birisin.

Bir bilginin şüphe ile karşılanan veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır:

• Onun çok deneyimli (?) bir kişi olduğunu hepimiz biliriz elbette.

Bir konunun anlatımı sırasında maddeler sıralanırken rakam ve harflerden sonra yarım ayraç kullanılır. Örnek:

1) Basit önermeler

2) Bileşik önermeler

Ayraç, Matematikte işlem sırasını veya büyüklükleri belirtmek için kullanılır.

• (2x2)+3=7

Matematikte fonksiyonlarda kullanılır.

• f(x) - Fonksiyon f'in değişken x'e uygulanmasını ifade eder.

Diğer noktalama işaretleri ile birlikte kullanımı

Ünlem, soru, nokta, virgül gibi noktalama işaretleri tırnak işaretinin içine, ayracın ise dışına (ayraçtan sonra) konulur.

• Köpeksiz sürüye kurt girer (iner).
• Kurda "Neden boynun kalın?" demişler: "İşimi kendim görürüm de ondan." demiş.

Ayraç ile tırnak işaretinin kullanılacağı yerlerin birbirine karıştırılması halinde anlama bakılır. Tırnak işareti içindeki sözcük ve cümleler çıkartıldığında anlam bozulurken ayraç içindeki sözcük ve cümleler çıkartıldığında anlam bozulmaz:

• Hatasız (kusursuz) kul olmaz. - Kusursuz kelimesi çıkartıldığında cümle anlam kaybına uğramıyor.
• Cahit Sıtkı'nın "Otuzbeş Yaş" adlı şiirini ilk kez ortaokulda okumuştum. -Otuzbeş Yaş kelime öbeği çıkartıldığında cümle anlamsızlaşıyor.