Question

Tümevarım ile analoji arasında ne fark vardır? Kısaca açıklayınız.

Answer 1

Tümevarım, birçok özel gözlemden genel bir sonuca ulaşma yöntemidir. Yani, bir sürü örnek görüyoruz ve bu örneklerden yola çıkarak genel bir kural oluşturuyoruz. Mesela, defalarca elmaların ağaçtan düştüğünü gördüğümüzde, "Bütün cisimler yere düşer" gibi genel bir sonuca varabiliriz. Tümevarımda, ne kadar çok gözlem yaparsak sonucumuzun doğruluğuna o kadar güveniriz. Ama yine de, gözlemlemediğimiz bir durumun ortaya çıkmasıyla genel sonucumuzun yanlışlanma ihtimali vardır. Yani tümevarımın sonuçları kesin değildir, olasılıksaldır. Bilimsel araştırmaların çoğu tümevarıma dayanır. Deneyler yaparız, veriler toplarız ve bu verilerden genel teoriler oluştururuz.

Analoji ise, iki şey arasındaki benzerliklere bakarak bir çıkarım yapma yöntemidir. Yani, iki şey arasında bir benzerlik gördüğümüzde, birinde olan bir özelliğin diğerinde de olabileceğini düşünürüz. Mesela, Dünya'da atmosfer ve canlılar var. Mars'ta da atmosfer olduğunu biliyoruz. O zaman, "Mars'ta da canlılar olabilir" diye bir analoji kurabiliriz. Analoji, yeni fikirler üretmek için çok faydalı bir araçtır. Bilmediğimiz bir şeyi, bildiğimiz bir şeye benzeterek anlamaya çalışırız. Ancak, analojiye dayalı sonuçlar kesin doğru olmak zorunda değildir. Çünkü iki şey arasındaki benzerlikler yüzeysel olabilir ve derin farklılıklar olabilir. Mars örneğinde olduğu gibi, atmosferin varlığı canlılığın varlığı için bir şart olsa da yeterli bir şart değildir.

İkisinin arasındaki temel fark şu: Tümevarımda birçok benzer olaydan genel bir kural çıkarıyoruz. Analojide ise iki farklı şey arasındaki benzerlikten yola çıkarak bir çıkarım yapıyoruz. Tümevarım daha çok gözleme ve veriye dayanırken, analoji daha çok benzerliklere ve benzetmelere dayanır. Tümevarımın sonuçları olasılıksal, analojinin sonuçları ise daha çok varsayımsaldır. Yani, analoji ile ulaştığımız sonuçlar bir hipotez olarak kabul edilir ve daha sonra test edilmesi gerekir.

Örneğin, "Bütün kediler dört ayaklıdır. Benim kedim de bir kedidir. O halde benim kedim de dört ayaklıdır." Bu bir tümdengelim örneğidir. "Kediler fare avlar. Aslanlar da kedi familyasındandır. O halde aslanlar da fare avlayabilir." Bu ise bir analoji örneğidir. Gördüğünüz gibi, ikisi farklı şekillerde akıl yürütüyor. Umarım bu açıklama tümevarım ve analoji arasındaki farkı anlamanıza yardımcı olmuştur.