Büyük Ünlü Uyumu, Türkçe dilbilgisinde ünlülerin birbirlerini etkileyerek uyum sağladığı bir kuraldır. Bu kurala göre, ünlülerin a, ı, o, u sesleri kalın ünlüler olarak adlandırılırken, e, i, ö, ü sesleri ince ünlüler olarak adlandırılır. İşte bu kuralın detayları:
-
Büyük Ünlü Uyumu (=Kalınlık-İncelik Uyumu):
-
Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki ünlü kalın ise diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ilk hecesindeki ünlü ince ise diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur.
-
Ünlüler arasındaki bu uyuma “büyük ünlü uyumu” veya “kalınlık-incelik uyumu” denir.
-
Örneğin:
-
Kalın Ünlü Uyumu:
-
“konuşma”, “doludur” kelimelerinin tüm hecelerindeki ünlüler kalındur.
-
İnce Ünlü Uyumu:
-
“deyimlerle” kelimesinin tüm hecelerindeki ünlüler incedir.
-
Küçük Ünlü Uyumu (=Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu):
-
Türkçe bir kelimede düz ünlüden sonra düz (a, e, ı, i), yuvarlak ünlüden sonra yuvarlak dar (u, ü) veya düz geniş (a, e) ünlüler bulunur.
-
Ünlüler arasındaki bu uyuma “küçük ünlü uyumu” veya “düzlük-yuvarlaklık uyumu” denir.
-
Örneğin:
-
“yazıldığı”, “gelenek” kelimelerinin tüm hecelerindeki ünlüler düzdür.
-
“kökleri” kelimesinde yuvarlak ünlüden sonra düz ünlüler gelmiştir.
Bu kurallar, Türkçe kelimelerin doğru telaffuzunu sağlamak için önemlidir.
