Question

Divanü Lugati't-Türk ve Özellikleri Nelerdir?

Answer 1

Divanü Lugati’t-Türk, 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılmış ve Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olarak kabul edilen bir eserdir. Eser, Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin köklü ve zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla Arapça olarak kaleme alınmıştır. Eserde yaklaşık 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiş ve bu kelimelerin anlamları, kullanım örnekleri, lehçe farklılıkları ve dil bilgisi özellikleri açıklanmıştır. Eserde ayrıca Türk boyları, coğrafyası, kültürü, tarihi ve edebiyatı hakkında önemli bilgiler de bulunmaktadır. Eserin içindeki şiirler, atasözleri ve deyimler Türk edebiyatının en eski örneklerindendir. Eserin sonunda Türk dünyasını gösteren bir harita da yer almaktadır. Divanü Lugati’t-Türk, Türk dili ve kültürü açısından büyük bir değer taşımaktadır.

Divanü Lügati’t Türk’ün Yazılış Amacı

Eserin yazıldığı dönemde Türkler arasında Arapça ağırlık kazanmaya başladığı, edebiyat eserlerinin çoğunlukla Arapça yazıldığı görülür. Bu durumda rahatsız olan Kaşgarlı Mahmut, hem Türkçenin de en az Arapça kadar köklü ve sistemli bir dil olduğunu göstermek hem de Araplara Türkçeyi öğretmek için bu kitabını kaleme alır. Kitabın yazılış amacını bu şekilde ele alacak olursak Kaşgarlı Mahmut’u bir Türk milliyetçisi olarak değerlendirmek mümkündür. Böylelikle millet kavramının Türklerde ne kadar eski olduğunu görmüş oluruz.

Divanü Lügati’t Türk’ün Özellikleri

1. İslami dönem Türk eserlerinin ikincisi olan eser 1074 yılında Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınmıştır.
2. Türk Edebiyatı’nda yazılmış ilk sözlük olan Divanü Lügat’it Türk,  “Türk Dilinin Sözlüğü” anlamına gelmektedir.
3. Kitabın giriş bölümünde yazar eserin yazılış amacını, kaç bölüme ayrıldığı ve sözlük hakkında genel bilgiler vermiştir.
4. Yazar eserini Türkçenin de Arapça kadar köklü bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır. Bununla birlikte Arapların bu köklü dili öğrenmelerine yardımcı olmak gibi bir amacı da bulunmaktadır.
5. Kaşgarlı Mahmut derlediği Türkçe kelimeleri bir araya toplamış ve sekiz farklı bölümde kullanıma sunmuştur. Bu kelimeler Türkmen, Oğuz, Çiğil gibi çeşitli Türk boylarının dillerinden alınmıştır.
6. Kelimelerin Arapça karşılıkları verilmiştir. Bununla birlikte kelimenin daha iyi anlaşılması için gerekli açıklamalar yapılmış, sözcüklerin halk arasında kullanım örneklerine de yer verilmiştir.
7. Sözlükte yaklaşık olarak sekiz bin kelime bulunmaktadır. Türkçe kelimelerin yanı sıra çeşitli deyimler, atasözleri ve bugün bilebildiğimiz koşuk-sagu örnekleri eserin içeriğini oluşturmaktadır.
8. Bir sözlük kitabı olmasının yanında bir dilbilgisi, tarih, coğrafya ve edebiyat kitabı özelliği taşır.
9. Bu eser bize 1.000 yıl önceki Türklerin yaşamları, kültürleri, inanışları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.
10. Eser Karahanlı Türkçesi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir.
11. Kitap Arap alfabesi kullanılarak yazılmıştır.
12. Eserde ayrıca dönemin Türk boylarının ve komşularının yaşadıkları bölgelerle ilgili bir harita da yer alır.

Divanü Lügat’it Türk’ün İçeriği

Bir sözlük oluşturmak amacıyla yazılan Divanü Lügat’it Türk’te kelime ve karşılıklarının dışında başka bilgiler de yer almaktadır. Eserde 7500 kelimenin Arapça karşılığına yer verilmiştir. Aynı zamanda bu kelimelerin Türk halkı arasındaki kullanımlarına da örnekler verilmiştir. Eserdeki kelimeler Karahanlı (Hakaniye) Türkçesiyle yazılmıştır. Divanü Lügat’it Türk  ile Türkçe kelimelerin tarih içerisindeki değişimleri ve kullanım alanları tespit edilebilmektedir. Eserin sözlük olmasının yanında dönemin Türk halkı hakkında, onların kültürleri, adetleri ve yaşayışları hakkında bilgi vermesi çok daha önemlidir. Divanü Lügat’it Türk aynı zamanda dönemin Türk boylarının bir haritasını da içerir. Bu haritada Kaşgarlı Mahmud Balasagun’u merkez olarak almış ve Türk haritasını Balasagun merkezli çizmiştir.

Kaşgarlı Mahmud döneminde sözlü olarak yaşayan birçok Türk şiirini de kitabına dahil etmiştir. Böylelikle bugün bu şiirler hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz. Divanü Lügat’it Türk’te bir çok konuda yazılmış şiir örneklerini görebiliyoruz. Bu şiirlerin bir kısmı hece ölçüsüyle bir kısmı da aruz ölçüsüyle yazılmıştır.