Question

Yan Anlam nedir?

Answer 1

Bir sözcüğün temel (gerçek) anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir. Sözcük, gerçek anlamından farklıdır; ancak gerçek anlamından tamamen kopmamıştır. Sözcüklerin yan anlam kazanmasında “gerçek anlamıyla görev, şekil (görünüş) benzerliği veya yakıştırması” etkilidir.

Örnek(ler)

» Çok zorlayınca kapının kolu kırıldı.
“Kol” kelimesinin gerçek anlamı en genel ifadeyle “insan uzvu”dur. Gövdemizin iki kenarında bulunur ve hareket ettirebiliriz. “Kapı kolu” da kapı gövdesinin iki kenarında bulunur ve hareket ettirilebilir. Dolayısıyla “kapı kolu” şekil ve işlev olarak insan koluna benzediği için yan anlam kazanmıştır.

» Bu kokuyu, annem de kullanır.
(koku: Güzel kokmak için kullanılan esans)

» Kör makasla kumaşı kesmeye çalışıyor.
(kör: Keskinliği yeterli olmayan)

» Bugün boşum, hiç işim yok.
(boş: İşi olmayan, işsiz.)

Örneğin:

• Sırt sözcüğünün temel anlamı “insan ve hayvanların omuz ile bel arasındaki bölümü” iken, “Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar” cümlesinde “arka taraf” anlamında yan anlam kazanmıştır.
• Patlamak sözcüğünün temel anlamı “bir şeyin içindeki gazın birdenbire dışarı çıkmasıyla oluşan ses” iken, “Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış” cümlesinde “birdenbire açılmak” anlamında yan anlam kazanmıştır.
• Kanat sözcüğünün temel anlamı “kuşların ve bazı böceklerin uçmasını sağlayan organ” iken, “Uçağın kanadı havada parçalanmış” cümlesinde “uçağın uçmasını sağlayan bölüm” anlamında yan anlam kazanmıştır.